Priča ili dvije o soli

So, metalno jedinjenje koje hemičari označavaju sa NaCl, nije samo prvi među začinima ili čak prvi među koznervansima već je osnov opstanka ljudskog tijela. I prije nego što su naučnici otkrili mehanizam i djelovanje soli u organizmu ljudi su znali da ne mogu opstati bez soli. Krajem 19-tog vijeka je naučno dokazano da je so neophodna da bi se održala ravnoteža tečnosti u tijelu, a koja mora biti konstatna. Veća je opasnost od dehidriranja ako nemamo soli nego vode. Zato je Isidor Seviljski (posljednji učenjak starog doba) rekao ”Ništa nije više neophodno od soli i sunca.”

So se pronalazi svukuda, u moru i tlu. Njena velika rasprostranjenost je interesantan prirodni fenomen. Okeani i neka jezera sadrže 30-35 grama soli po litru dok topla mora su više slana od hladnijih jer brže isparavaju. Na planeti ima oko 7 miliona kvadratnih kilometara morske soli. Teže je proračunati koliko soli ima u tlu.

Interesantno je da su mora i okeani stalno slani iako imaju stalni dotok nove svježe riječne vode koja u najvećem broju slučajeva ne sadrži so. Zato se smatra da su mora slana od samog njihovog nastanka. Ispod mulja i pjeska Mediteranskog mora nalazi se sloj soli koji je 1000 metara debeo. Kamena so se može naći u obliku planina i najbolji primjer nam je za to Slanik, rudnik soli u Rumuniji. Prva od slika ispod je uslikana u tom rudniku koji je danas turistička atrakcija sa restoranom i koncertnom salom sa ogromnim zidovima od soli.

So dobijamo na tri načina. Prvi je onaj iz kamene soli kada kamen bude pretvoran u sitni prah. Drugom metodom kamena so se rastvori u vodi, a dobijena slana tečnost se onda isušuje. Treći metod je isušivanjem morske vode u bazenima. Nema razlike između morske i kamene soli ako su one “čiste”, što je rijetko slučaj. Obično one sadrže još poneke minerale. Morska so može da ima kalijum i magnezijum hlorid ili kalcijum i magnezijum sulfat. Morska so sadrži i jod, a svi znamo koliko je on važan za normalnu funkciju štitne žlijezde i organizma. Kamena so, često zvana halit, sadrži natrijum hlorid (NaCl), a često i kalcijum kao i sulfat, te može biti od žute do plave ili tamno ljubičaste boje. Prisustvo kamene soli je dobro rasprostranjeno širom svijeta. Čak i u Sahari postoji so što ukazuje da je tu nekada bilo more.

Najpoznatiji rudnik soli u Evropi je onaj u Hallstatt-u, Austrija. Iako je zabačeno mjesto, zbog nalazišta soli, biva jedno od prvih naseobina koje datiraju 5000 godina u prošlosti. Na našim prostorima poznata je Tuzla. Određeni narodi koji nisu imali pristup soli naučili da nađu so i u drugim mjestima. Najbolji primjer su starosjedioci u Kanadi koji koriste listove biljke podbel koja iz zemlje izvlači svojim korijenjem natrijum, a ne kalijum kao većina biljaka, te tako predstavlja odličan izvor soli za tu populaciju.

Jako je interesantna priča o “kulturi soli”  Fezan naroda libijske Sahare (3 vijek BC do 6 vijek AD), koji su kuhali so pokupljenu sa površine nekadašnjeg jezera. So se dovodila do gotovo čistog stanja stalnim kuhanjem i isparavanjem. Još uvijek vruća so se presovala u blokove i umotavala u specijalno platno. Na kamilama bi bila trasportovana. Slična praksa i danas se primjenjuje u Nigeriji. Karavani soli postoje i danas u Africi. Jedan od poznatijih je onaj koji održavaju Tuaregi, narod koji živi u Sahari. Možemo samo da zamislimo koja sposobnost, spretnost i snaga je potrebna bila onda, a i sada za ovaj posao.

Za prezervaciju hrane, so biva korištena kroz istoriju ljudske vrste. Zna se da su Rimljani jeli jako slanu hranu jer su sve solili i time činili da hrana što duže traje. Upravo zbog soli su Rimljani osvojili Palestinu i tako došli do Mrtvog mora. Meso, riba, povrće, hljeb pa čak pivo i vino su sadržali više soli nego što koristimo danas, a sve sa ciljem da se sačuva od propadanja.

Ni Venecija ne bi bila ono što je bila da nije bilo soli. Kada je invazija iz Lombardije potjerala stanovništvo Veneta obale na ostrva lagune, stanovništvo je živjelo od mora. Do 9-tog vijeka bili su pod Vizantijom i bavili su se ribolovom. Prodavli su ono što su imali, a to su bili riba i so. Ova trgovina im je omogućila da postanu bogati i da naprave brodove, postanu trgovinska sila  i tako osvoje Mediteran. Venecija je okupirala teritorije bivše Jugoslavije i Albanije odakle je uzimala robove ali i ljude koji su radili u solanama. Tako je Venecija proizvodeći so, koju su pravili robovi, trgujući začinima živjela i uticala na istoriju i trgovinu Mediterana sve do njenog pada.

Simbolizam soli i hljeba koji je tako čest u našim krajevima vodi porjeklo još od starih Grka. Dijeljenje hljeba i soli označava obećanje da se gostu ništa loše neće desiti. Kao i so, obećanje se ne može pokvariti. Ništa ne može oduzeti ukus soli niti se ona kvari.

Sjetimo se poznatog Gandijevog Marša soli. Nakon 25 dana hoda Gandi je sa svojih 79 sljedbenika i narodom koji ga je pratio (brojao je oko 60 hiljada) stigao u Dandi i nakon jutarnje molitve došao do mora i pokupio šaku soli proglašavajući da sa šakom soli objavljuje kraj Britanskog carstva. Policija ih je sve uhapsila ali Gandijevo smjelo kršenje zakona je dovelo do novih protesta i marševa soli. To je označilo početak kraja vladavine Britanije u Indiji. Možemo da zamislimo koliku je važnost imao ovaj čin kada znamo da je Indija početkom prošlog vijeka bila vodeći proizvođač soli i prihod Britanije iz trgovine soli je bio u milionima funti.

So, mineral bez kojeg ne mozemo živjeti, koji ima veliku važnost u našim životima, a koji je tako skroman. Za nju su se borili, ratovali ljudi, oko nje se okupljali i primali goste raširenih ruku. Malo soli čini svu hranu boljom ali puno je čini nejestivom. Otuda i ono da sve uzimamo u obzir sa malo soli.